A negde između, još u vreme realnog socijalizma,
Josip Broz je pronašao način da umetničkim sredstvima
podupre postrevolucionarnu politiku: na rubu opšte reprezentacije,
sa političkom praksom jednopartijskog sistema, intervenisao je
zastarelom ali utoliko popularnijom umetničkom praksom.
Sa popromantičnim majstorstvom koje je proizvelo umetničko delo: TITO.
Rastko Močnik, Tito- majstorstvo popromantizma
(vlasTITO iskustvo, katalog izložbe, Samizdat B92, Beograd 2004)
Politička delatnost Josipa Broza isuviše je poznata, njegov umetnički rad gotovo nimalo. Čak i one umetničke aktivnosti koje su mu za života priznavane, poput učešća sa radovima na foto izložbama u Mariboru i Sarajevu, posle smrti gotovo zaboravljene, po nekom nepisanom šablonu ubrojane su kao još jedan oblik ljubavi i poštovanja prema najvećem sinu naših naroda. I upozorenje Tomislava Peterneka, ekselencije FIAP-a, pre četrdesetak godina, da se tri fotografije „neke egzotične bašte“, čiji je autor Josip Broz, nalaze u Muzeju moderne umetnosti MoMa u Njujorku (pri čemu su kustosima Muzeja bili nepoznati svi značajniji jugoslovenski autori sa spiska koje je Peternek načinio), nije ozbiljnije shvaćeno.
Koliko je meni poznato, izuzev već citiranog Rastka Močnika, umetnikom zvani Tito niko se nije ozbiljnije bavio. U svom radu Tito- majstorstvo popromantizma Močnik maestralnim ukrštanjem Medvedevljevog koncepta umetničke prakse i Levi-Strosovske formule društvene činjenice, iznosi zaključak kako je za tumačenje fenomena Tito podjednako bila potrebna politika ali i umetnost. Samo u toj sprezi čine se mogućim i pomirljivim antagonizmi jednog autokrate obožavanog od naroda za života i isto tako slavljenog posle smrti.
Bilo kako bilo, Tito se fotografijom istrajno bavio više od četiri decenije. Na osnovu dosadašnjih istraživanja, samo u Muzeju istorije Jugoslavije sačuvano je 473 filma lajka formata ( crno-beli i kolor) i oko 200 snimaka napravljenih već kultnim foto aparatom Polaroidom, od koga se poslednjih godina života Tito nije razdvajao. Kada sam se, za potrebe izložbe JOKO LEMOM TITO pre desetak godina, po zahtevu novosadskog galeriste Save Stepanova, nevoljno počeo baviti Titom kao fotografom, već nakon površnog uvida u materijal shvatio sam da nešto nije u redu. Hobi nam je privlačan iz jednog jedinog razloga: jer nam on pruža iluziju da se makar u jednoj oblasti možemo uzdići iznad proseka, da se sa nivoa ljubitelja dignemo na nivo poznavaoca, za razliku od svakodnevnih poslova kojima se bavimo i gde smo isuviše podložni stručnjacima. Gledam Titove snimke, desetine, stotine, hiljade... Ni posle 40 godina bavljenja fotografijom čovek se ne odmiče od proseka. Ostaje dosledan. Slike su mu vremenom čak i gore! Pravi profesionalac! Padaju mi na pamet gomile fotografija koje ga prikazuju kako nešto snima. Sa druge strane, u politici Tito beleži uspeh za uspehom.
Skoro da nema nikakve sumnje - Titov hobi je politika a on sam je profesionalni fotograf.
Jedini autor ove, po broju pojedinačnih predmeta možda najveće zbirke u fondovima Muzeja istorije Jugoslavije, koja sadrži oko 30 000 snimaka, je Josip Broz Tito. Ona danas predstavlja odličan materijal, pre svega za potpunije sagledavanje Titove ličnosti, ona, čini nam se, pruža izuzetne mogućnosti za najrazličitije studije: psihološke, antropološke, sociološke...Sa druge strane, njen najraznovrsniji sadržaj izvanredna je i svojevrsna dopuna onom tzv zvaničnom foto materijalu, za interpretaciju ličnosti, mesta i događaja, što sve zajedno čini da je vreme Titove vladavine period koji je arhivski i dokumentaristički najcelovitije obrađen u istoriji ovih prostora. Što se same zbirke tiče, očekujemo nova otkrića! Navedeni broj se odnosi na period od 1960. godine kada je, boraveći na XV zasedanju Generalne skupštine Ujedinjenih nacija, Tito napravio sjajne snimke Njujorka iz automobila, hotelske sobe...pa do 1979. godine. Skoro da nemamo nijedan snimak iz 40-ih i 50-ih godina, a poznato je da je Tito još u toku rata imao fotoaparat marke Rolefleks. I kao što se za sve ostale zbirke Muzeja može reći da predstavljaju poklon, odnosno da one sadrže pojedinačne predmete poklonjene Josipu Brozu, ova zbirka predstavlja svojevrstan poklon Tita Muzeju, koji je od osnivanja, 1982. pa do 1996. godine nosio njegovo ime.
Ali, čak i ako prihvatimo da je Tito do kraja ostao amater, odnosno da je bavljenje fotografijom do smrti ostao njegov najomiljenii hobi, to ni u čemu ne umanjuje vrednost ovog, po mnogo čemu, ekskluzivnog materijala. Naprotiv! Biti amater je i prednost! Ameteri imaju tu privilegiju da nemaju neki poseban, omiljen motiv. Tako i Tito. Slika sve – morsku obalu, udaljena ostrva, najrazličitije prizore iz prirode, lov, životinje, cveće, predmete u kući, ali manje ljude, izuzimajući mase ljudi prilikom dočeka, portrete gotovo nikada, često njegov aparat hvata osoblje, naročito sobarice.... Njegov amaterizam je do kraja ostao dosledan njegovoj ličnosti, i isto onako kako je bio autentičan u svom državničkom i političkom radu (uvođenje samoupravljanja, zagovaranje nesvrstanosti i sl), čak i pored desetina hiljada napravljenih snimaka, u ovoj oblasti je, kako smo već rekli, ostao bez ikakve želje da se uzdigne iznad proseka, potvrdjujući na najbolji način izvorno značenje reči amater (etimološki od latinskog amator, „ljubavnik“) - da je fotografija samo njegov hobi, a on njen ljubavnik, onaj koji je obožava.
Sve u svemu, ni trideset godina nakon smrti Tito ne prestaje da nas iznenađuje. Ovog puta je to bila fotografija. I kao što nismo sasvim sigurni da je Hajnrih Bel u pravu kad kaže kako je profesionalac najbolje sakriven među amaterima, odavno smo znali da se Tito za života našao upravo u obrnutoj situaciji - kao amater često se nalazio u društvu profesionalaca – već smo pomenuli da je sa svojim fotografijama učestvovao na izložbama, više puta su njegovi radovi objavljivani u stručnim časopisima, bio je pokrovitelj Kupa jugoslovenske fotografije, međunarodne izložbe Zlatno oko, kongresa Međunarodne federacije fotografske umetnosti (FIAP), koji je 1960. godine održan u Jugoslaviji. Čuli smo i za krunu njegovog rada, san mnogih profesionalaca – tri fotografije u kolekcijama Muzeja moderne umetnosti u Njujorku!
I javni život Josipa Broza Tita isuviše nam je poznat. Onaj drugi, privatni, ma koliko se propaganda onog vremena trudila da nam ga dočara, još uvek nam izmiče. Za tu vrstu spoznaje ovaj materijal je izuzetno dragocen. Sa kim se družio u slobodno vreme, gde ga je i kako provodio i – naravno, kako ih je, tim čarobnim produžetkom ljudskog oka, aparatom ili kamerom, Tito video!
Comentarios