Zašto bi Makiš bio TAJNI ZAČIN našeg grada?
U čemu je njegova tajna, šta krije i čemu služi?
Zašto je toliko vredan da bi ga nazivali prirodnim blagom Beograda, koje je od životne važnosti za grad i građane Beograda?
Makiš je kraj Beograda, sada već nadomak šireg centra grada. Prostire se od Čukarice i Ade Ciganlije do Železnika i Ostružnice. Ograničavaju ga beogradsko pobrđe Banovog brda i Železnika i reka Sava, sa druge strane.
Predeo Makiša nastao je kao meandar – krivina toka reke Save, koja ga je zasula geološkim jezersko – rečnim naslagama šljunkova i peskova, zajedno sa njenim pritokama koje se spuštaju iz pobrđa. U tom nanosu stvoreni su povoljni prirodni uslovi za doticaj površinskih i podzemnih voda u debele slojeve (horizonte) šljunkova ispod površinskih slojeva gline koji su dobili ulogu prirodne zaštite sakupljenih rezervi voda u podzemlju. U prirodnoj sredini čistih krupnozrnih šljunkova (koji su dobili stručni naziv po brojnim fosilima – corbicula fluminalis), duboko u tami podzemlja voda se prirodno prečišćavala.
Zašto opisujem ceo ovaj milenijumski prirodni geološki proces, koji je oblikovao geološki predeo Beograda i postavio temelje za njegov protekli, današnji i budući razvoj?
Pišem, jer želim da podsetim građane Beograda i buduće generacije koliki je značaj zaštite i očuvanja posebno vrednih predela i prirodnih sredina, od kojih nam zavisi vodosnabdevanje.
Verujem da neću preterati ako vas podsetim na neprijatnu pojavu da naša deca odgovaraju da se mleko dobija „iz tetrapaka“, što nije daleko od budućih odgovora đaka da se voda „pravi u flašama“, a ne da nastaje na nebu i majčici zemlji, iz šuma, tla i stena.
Izvorište Makiš dalo je čistu vodu gradu Beogradu, kada se pokrenuo da postane moderni veliki grad na ušću Save u Dunav.
Treba se podsetiti da je od daleke istorije Beograd imao svoje vodovode skoro dva milenijuma. Prvi, Rimski vodovod izgradili su antički rimljani u prvom veku nove ere. Zahvatili su vodu na izvorištu u Malom Mokrom Lugu, ispod Stojčinog brda. Trasa tog ozidanog vodovoda išla je duž glavnog grebena grada (Bul. Kralja Aleksandra i ul. Vojislava Ilića, do Kalemegdana). Deo vodovoda bio je u upotrebi do kraja XIX veka.
Drugi, Bulbuderski vodovod sagradili su Turci od čunkova od pečene zemlje u XVII veku.
Treći, Varoški vodovod izgradila je Austrijska vojska u XVIII veku. Tokom jedne rekonstrukcije, u periodu turske vladavine spojeni su u jedinstveni sistem, koji je vodio do zajedničkog razdelnog rezervoara. Taj rezervoar na turskom jeziku zove se Terazije što je ostalo do današnjeg dana, po kome se to mesto i sada zove i predstavlja centar Beograda. Navedeni vodovodi su snabdevali uže gradsko jezgro i tvrđavu. Okolno stanovništvo se snabdevalo vodom sa brojnih izvora i česama. Voda se razvozila kolskim zapregama sa drvenim burićima koje su se nazivale „sake“, a njihovi vozači „sakadžije.“
Zaneseni osećanjem moći da se sve može savladati i potrošiti i da će vode biti dovoljno doveka, građenjem Beograda, nesmotreno su zatrpani mnogi izvori i česme, uništeni ili odvedeni u kanalizaciju.
Za potrebe dalje izgradnje velikog grada, nakon raznovrsnih ispitivanja, krajem XIX veka gradska uprava je donela odluku da se snabdevanje podzemnom vodom, a na osnovu projekta inženjera Oskara Smrekera, započne izgradnja savremenog vodovoda za Beograd u zoni Makiškog polja. Zanimljivo je da je dat rok za izgradnju od trideset meseci. Radovi su uspešno završeni. Beograd je dobio savremeni evropski vodovod 11. jula 1892.g. Podzemna voda iz Makiškog izvorišta zahvata se uz upotrebu savremenih uređaja: za crpljenje, tretman, potiskivanje i razvođenje, do rezervoara i potrošača. Na crkveni praznik Petrovdan 12.jula 1892.g., kod današnje Terazijske česme – pušten je u rad Beogradski vodovod. Kao posebnu zanimljivost, a u stvari brigu za građane Beograda, doneta su Pravila po kojima se voda naplaćivala prema broju prostorija korisnika. Posebno je propisano „da voda bude tako jeftina, da nijedna kuća u Beogradu neće imati računa da je ne kupi.“
Na početku rada, Beogradski vodovod je proizvodio 2.800 metara kubnih (2,800.000 L) vode dnevno i snabdevao oko 80.000 stanovnika. Već 1914.g. Beogradski vodovod je proizvodio 8.000 kubnih metara vode dnevno. Dužina vodovodne mreže je bila oko 195 km. Značajno je da je od 1927. – 1929.g. izgrađeno postrojenje Bele vode, kao novi dodatni sistem za zahvatanje rečne vode, koja se prečišćavala nezavisno od postojećeg sistema podzemne vode.
Značajan događaj u istoriji Beogradskog vodovoda predstavlja izgradnja i puštanje u pogon postrojenja za preradu rečne vode u Makišu (1981. – 1987.g). Novo savremeno postrojenje tzv Makiš II pušteno je u rad septembra 2014.g. kojim je obezbeđeno uredno vodosnabdevanje Beograda i okolnih gradskih opština za naredne dve decenije.
Danas, nakon 130 godina, Beogradski vodovodni sistem sastoji se od: Izvorišta podzemne vode sa 149 bunara raspoređenih sa obe strane Save, pet proizvodnih pogona (tri za rečnu vodu i dva za podzemnu vodu), tridesetpet crpnih stanica, tridesetčetiri rezervoara, sistema cevovoda sirove i čiste vode u dužini od 3.955 km.
Količina proizvedene vode na dan porasla je sa početnih 2.800 (1892.) na današnjih 550.000 kubnih metara, odnosno povećala se 200 puta, a broj stanovnika sa 80.000 došao na 1,500.000 stanovnika.
Predhodne, sigurno za sve nas zanimljive podatke o nastanku i razvoju Beogradskog vodovoda, preneli smo sa sajta www.bvk.rs, kako bi vam ukazali na izvanredne napore stručnjaka iz više generacija, kao i na značaj Makiškog polja kao predela posebno izuzetne vrednosti i životne važnosti za grad Beograd. Naglašavamo da u ovom periodu Makiš predstavlja jedino izvorište za vodosnabdevanje grada i gradskog stanovništva.
Zapitajmo se slobodno: odakle tolika nebriga i neodgovornost prema JEDINOM IZVORIŠTU našeg grada i našeg zdravlja?
Nažalost, svedoci smo aktivnog zapuštanja ovog izvorišta (!?). Opšte ugrožavanje krenulo je odavno. Makiš je ekološki opterećen: brojne sobraćajnice, stare i nove, rasipanje smeća i hemikalija, otvoreni kanali sa otpadnim vodama, izgradnja i naseljavanje okolnih bregova Čukarice, Banovog brda, Žarkova i Železnika. Izgradnja i zapuštanje velikih industrijskih pogona u dolinama Železničke, Ostružničke i Topčiderske reke.
Veliki pritisak zagađivača ugrožava kapacitete zaštite i samoprečišćavanja vode i tla. Napominjemo da su u najavi i nove opasnosti za Makiš. Promenjene su Granice sanitarne zaštite na štetu izvorišta i otvorene mogućnosti za nove gradjevinske zahvate.
ŠTA ČINITI...?
Beogradsko izvorište u Makišu moramo sačuvati za nas i buduće generacije. Preko je potrebna njegova sanacija, obnova i stroga zaštita. Ceo ovaj proces mora biti izveden prema pravilima i ekološkim standardima upravljanja izvorištima vodosnabdevanja u savremenim i naprednim zemljama. To se odnosi i na određivanje zona sanitarne zaštite prema do sada stvorenim uslovima ugrožavanja iz svih postojećih „izvora zagađenja.“
Područje izvorišta treba pošumiti plemenitom vegetacijom, jer bez šume nema ni vode, nema razmene kiseonika i prečišćavanja vazduha. Poljoprivredna proizvodnja mora biti kontrolisana i upućivana na metode organske poljoprivrede.
Građani, omladino i deco, voda koju bezbrižno pijemo, u kojoj se kupamo i koristimo je, dolazi samo iz izvorišta Makiš. Drugih izvorišta Beograd nema!
Čuvajmo ovo što imamo, čuvajmo izvorište Makiš.
Ne smemo zaboraviti potrebe za vodom u daljem razvoju našeg grada. Zato moramo istraživati i pripremati nova izvorišta.
Comments