Kolona „distributer“ je najzagonetniji deo popisa gledanih filmova. U njoj se Tito, pored bioskopskog repertoara, kao filmski gledalac, najtačnije i najrečitije razotkriva. Naime, za razliku od svih ostalih distributera (od Jugoslavija filma, Morava filma, Avala filma, Croatia filma, Kineme, Zeta filma i dr.), preko kojih se Predsedniku nabavljaju aktuelni i dostupni filmovi, filmovi u čijoj se rubrici „distributer“ pojavljuje Kinoteka, govore o nečem drugom. U najvećem broju slučajeva (tih filmova je ukupno 286), filmovi iz Kinoteke se uzimaju namenski, odnosno za određene potrebe. Bilo da bi ponovo gledao neki stari dobri film, ponekad i one koje je, u mladosti, ili za vreme apstinencije od sovjetskih filmova, propustio da gleda (poput Oklopnjače Potemkin i Ivana Groznog). Pre posete Velikoj Britaniji, marta 1953. godine, Tito gleda veći broj popularnih engleskih ratnih žurnala, kao svojevrsnu pripremu za predstojeći susret sa starim ratnim drugom, Vinstonom Čerčilom. Uoči susreta sa Vivijen Li i Simon Sinjore, gleda filmove u kojima su one glavni protagonisti, Duboko plavo more, odnosno, Zlatokosa. Brojne su i druge paralele, u kojima je moguće pratiti važnost i značaj koji Tito pridaje filmu, kao moćnom informativnom i edukativnom sredstvu.
Ipak, najveći broj filmova Kinoteka priprema Titu za potrebe njegovih brojnih putovanja, pre svega kad na njih kreće brodom „Galeb“, koji simbolizuje ambicije socijalističke Jugoslavije, da u okviru Pokreta nesvrstanih, figurira kao nezaobilazni i nezavisni akter međunarodne politike. Prve filmove na „Galebu“, Tito je najverovatnije gledao u periodu od 11. decembra 1955. do 6. januara 1956. godine, prilikom putovanja u Etiopiju i Egipat. Odgledao je ukupno 10 filmova među kojima su filmovi Luisa Bunjuela, Luisa Kinga, Roberta Oldriča, Aleksandra Petrovića, Slavka Vorkapića, Milenka Štrpca; Radoša Novakovića i dr. Najviše filmova (ukupno 53), Tito je na brodu „Galeb“ gledao u periodu od 14. februara do 27. aprila, prilikom posete zemljama Afrike, na čuvenom Putu mira, 1961. godine. Među njima je najviše filmova američke i jugoslovenske produkcije. Dvadeset devetog aprila 1966. godine, u knjizi evidencije gledanih filmova zabeleženo je da je iz Kinoteke preuzeto 12 filmova. Najverovatnije je da su ti filmovi prikazani Titu tokom njegove posete UAR (od 2. do 7. maja), na koju je takodje išao brodom „Galeb“.
Čak i letimičan pogled na poslednje godine Titovog života, kada je o gledanju filma reč, svedoče o njegovoj, ako ne ljubavi, a ono o potrebi za relaksacijom uz omiljene vesterne ali i druge, najrazličitije žanrove, koje kao pasionirani ljubitelj filmova, tokom čitavog života, gleda. Jesen Čejena, čuveni vestern iz 1964. Godine, poslednji je stari vestern koji je Tito odgledao 13. avgusta 1979. godine.
U osnovi, Velika iluzija paralelno prati dva nivoa tzv. „realnosti“: sa jedne strane, projekat sledi impresivnu listu gledanih filmova, dok, s druge, pruža uvid u snimanje dokumentarnog filma Tito – Zapisi filmskog snimatelja. Putem dinamičnog prikaza pokretnih slika (filmova), fotografija, tekstova i predmeta, posetioci su u prilici da se upoznaju sa Titom kao filmskim gledaocem.
Prvi segment obuhvata Tita na javnim projekcijama (Pulski festival i premijere filmova), projekcije sa zvanicama (prilikom poseta državnika i u društvu sa filmskim zvezdama) i tokom putovanja brodom „Galeb“, privatne projekcije (različiti filmovi koje gleda sam ili sa Jovankom, u časovima odmora), kao i projekcije koje gleda u intimnim trenucima svog života (prilikom venčanja, operacije i sl.). Na ovaj način, sagledava se žanrovska raznovrsnost gledanih filmova, ali i motivi i okolnosti u kojima se određene projekcije dešavaju.
„Fizičko“ prisustvo glavnog aktera - Tita, odnosno pojavljivanje njegovog lika u ovom segmentu izložbe, nagoveštava situacije u kojima je on ne samo običan filmski gledalac, već i arbitar i aktivni učesnik (kao pokrovitelj Pulskog festivala, režiser u senci i moćni producent najskupljih filmova u istoriji jugoslovenske kinematografije…). Postepeno iščezavanje njegovog lika na izložbi, povezano je sa odsustvom njegovog aktivnog učestvovanja, a ova pasivna uloga Tita svodi na običnog filmskog gledaoca, sa kojim je moguće lako se identifikovati. Identifikacija sa predstavljenim je jedna od glavnih strategija uključivanja gledaoca u film. Posetioci su na izložbi dovedeni u situaciju da se naizmenično identifikuju – sa publikom (u segmentima gde je ona prisutna) i sa Titom (u segmentima gde je on prikazan kao običan filmski gledalac).
Izložba, između ostalog, preispituje opsesivno bavljenje Titom i gotovo fetišistički odnos prema njegovom životu, kao i konstantnu potrebu da se zaviri u njegovu privatnost. Ovaj „voajerski nagon“ svojstven je kako filmskom gledaocu, tako i publici koja posećuje izložbu. Isključivanjem iz prikazanog i suočavanjem sa sopstvenim pogledom, posetilac je motivisan da pronađe svoje mesto na izložbi.
Dok prethodna celina prikazuje Tita kao filmskog gledaoca u rasponu od trideset godina, segment posvećen snimanju filma Tito - Zapisi filmskog snimatelja pokazuje jedan radni dan u životu Predsednika Republike, u kome prati njegove uobičajene aktivnosti - boravak u radnom kabinetu, šetnju sa suprugom, vožnju čamcem i kolima, sastanak, prijem ambasadora, kao i nezaobilazno gledanje filma.
Dokumentarni film Tito - Zapisi filmskog snimatelja, prvi je film o Titovom privatnom životu, sniman 1969. i 1970. godine na Brionima i Vangi. Prevashodno je pravljen za potrebe zapadnog tržišta, u režiji Žorža Skrigina i Eugena Arnesena. Iz tog razloga, snimci iz privatnog života, u montaži sa arhivskim materijalima, praćeni su pažljivo odabranim tekstom. Pre završetka filma Eugen Arnesen je preminuo, a njegovi saradnici nastavili su snimanje i tokom 1970. godine. Nakon njegove smrti, producentska prava prešla su na Jugoslavija publik, čiji je umetnički savet negativno ocenio scenario i film, tako da ovaj prvi dokumentarni film o Titu u slobodnom vremenu nikada nije videla ni domaća ni strana publika. Jugoslavija publik i Norveško filmsko preduzeće UFAS su 1971. godine ovaj film poklonili Titu.
Ne ulazeći u istorijat nastanka filma, kao ni u polemike i kritike, kako na tekst, tako i na sam film, koje su vođene još za života Josipa Broza Tita, naša pažnja je, još tokom istraživanja, bila usmerena na jedan detalj koji smo, mada nije ušao u njegovu završnu verziju, uočili na fotografijama pronađenim u fototeci Muzeja istorije Jugoslavije. Naime, više fotografija pokazuje da je za potrebe filma Tito - Zapisi filmskog snimatelja u planu bio i kadar u kome Tito, kao pasionirani ljubitelj, prisustvuje projekciji nekog filma. Doživeli smo ne malo iznenađenje kada smo na platnu prepoznali film Živi Lenjin, film koji je, nakon i letimičnog uvida u spiskove, žanrovski potpuno atipičan u odnosu na filmove koje Tito gleda u tom periodu. Očigledno je da su, mada uredno evidentirana u knjigama evidencije, tog dana (8. jul 1970. godine) dva sovjetska filma (pored Živi Lenjin prisutan je i Zastava miru), preuzeta od neidentifikovanog distributera, isključivo za potrebe snimanja pomenutog dokumentarnog filma.
Kao kontrapunkt Titovom životu u filmu, stoji lista odgledanih filmova, koja se ispostavlja kao daleko pouzdanije svedočanstvo od dokumentarnih fotografija sa snimanja filma koje je napravio Kabinet Predsednika Republike i drugih sličnih artefakata, pravljenih sa svešću da jednog dana budu dokument stvarnosti, odnosno dostojna reprezentacija Tita. Van domašaja kamera, režiranih i montiranih snimaka i fotografija, evidencija gledanih filmova, pedantno vođena tokom trideset godina, verovatno je jedno od najintimnijih svedočanstava koje o Josipu Brozu imamo.
Da li je pred nama novi Titov portret ili samo još jedna od mnogobrojnih iluzija?
Od 2. novembra 1949 – 17. novembra 1954. godine Tito ne gleda nijedan sovjetski film, ne računajući ruski film „Otac Sergije“ (religiozni film iz vremena Ruskog carstva), koji je gledao 26. februara 1951. godine, kao i „Lenjin u oktobru“, gledan 27. novembra 1953.
O brodu „Galeb“, Titovim putovanjima, Pokretu nesvrstanih i današnjoj funkciji ovog objekta, videti monografiju izložbe “Područje zastoja, Kolekcija Marinko Sudac“, Institut za istraživanje avangarde, Zagreb, 2011.
Nejasno je na koji se mesec odnose filmovi, upisani u knjizi evidencije za 1956. godinu, pod rednim brojem 1 - 10. Od 11. decembra 1955. do 6. januara 1956. godine, Tito se nalazio na putovanjima u Etiopiji i Egiptu. Ukoliko se datumi odnose na decembar 1955. godine,filmovi su prikazivani na brodu „Galeb“, kojim je Tito putovao.
Najveći broj filmova preuzetih iz Kinoteke u poslednjim godinama života pripada tom žanru.
Eugen Arnesen bio je muž Stane Tomašević, nekadašnje partizanke i Titovog prvog komesara – prve žene koja je postavljena za ambasadora u posleratnoj Jugoslaviji.
Comentarios